Ceza hukukunda itiraflar çok inandırıcı kanıtlardır. Araştırmalar, pek çok masum kişinin çoğunlukla yanlış bir itiraf nedeniyle çoğunlukla haksız yere hüküm giydiğini ve hapse atıldığını gösteriyor. Yalan itiraf, suçtan sorumlu olmayan masum bir kişinin suçu kabul etmesidir. Soruşturmalar, masum insanların farklı nedenlerle ve farklı türde yanlış itiraflarda bulunabileceğini göstermektedir. Kassin ve Wrightsman (1985), üç tür sahte itiraf tanımladı; gönüllü yalan itiraflar, insanların polisin yönlendirmesi olmadan işlemedikleri suçların sorumluluğunu üstlenmeleridir; başkalarının baskılarından ve en önemlisi polis soruşturma süreçlerinden kaynaklanan uyumlu yalan itiraflar; İçselleştirilmiş itiraf vakaları, masum ama savunmasız insanların, düşündürücü sorgulama taktiklerine maruz kalmanın bir sonucu olarak bir itirafa bağlı kalmadığı, aynı zamanda suçluluk duygularını da içselleştirdiği durumlardır. Bu makale, alıntılanan gerçek vakalar, teori ve kanıt araştırmaları ile yanlış itirafların ortaya çıkma olasılığının bulunduğu koşulları eleştirel bir şekilde tartışacaktır.

Gözlemsel araştırmalara ve anketlere göre, modern Amerikan polisi sorgulaması psikolojik yönelimli bir süreçtir. Klasik polis sorgulaması, üç sürecin etkileşim halinde olduğu çok katmanlı bir eylemdir. Birincisi yüzleşme; bu süreçte sorgucu şüpheliyi suçlar ve gerçek veya sanal deliller sunarak iddiasını güçlendirir. İkincisi ise minimizasyon; bu sorgulama sürecinde sorgulayıcı, ılımlı bir sorgulama ortamı yaratır ve suçu haklı bulur ve şüpheliyi itiraf ettirmeye çalışır. Sonuncusu izolasyondur; bu sorgulama sürecinde hem şüphelinin kaygısı hem de bu süreçten kaçma isteği artar (Inbau ve ark., 2001).

DNA aklanmalarından elde edilen anekdotsal kanıtlara dayanarak, sorgulamada yapılan bazı taktikler, sahte itiraf üzerinde büyük bir etki olduğunu kanıtladı. Bunlardan biri, olayla ilgili yanıltıcı bilgiler ve suçlamalarını desteklemek için saç örneği, görgü tanığı veya başarısız bir yalan dedektörü testi gibi yanlış kanıtlar sunmaktır. Bu taktikler, gözlemlenen olayların gerçek veya rapor edilen anılarını değiştirebilir ve yanlış itirafa neden olabilir (Loftus ve diğerleri, 1978). Gudjonsson ve MacKeith (1990) hafıza güvensizlik sendromu terimini ortaya attılar ve bunu insanların kendi anılarına karşı güvensizlik yarattığı bir sendrom olarak tanımladılar; sonuç olarak, dış ipuçlarına ve tavsiyelere güvenmeye daha yatkındırlar. Bu sendrom, sorgulayıcının yukarıdaki taktikleri kullanarak sorgulama sürecini başlatması ile ortaya çıkar. Şüpheli, suçu işlemediğini gayet iyi bildiği halde şüpheye düşer. Özellikle sorgulayıcıların suçla ilgili görüşlerini tekrar tekrar tekrar etmeleri, şüphelinin yavaş yavaş anılarına olan güvenini kaybetmesine ve suçu içselleştirmesine, ardından işlemediği suçu itiraf etmesine neden olur (Milne ve diğerleri, 1999).

Ofshe’ye (1989) göre, yanlış itiraflarda bulunan kişiler şu kişilik özelliklerine sahip olma eğilimindedir: Yetkili kişilere güven; özgüven eksikliği; ve artan önerilebilirlik. Michael Crowe’un 14 yaşındaki kız kardeşi bıçaklanarak öldürüldü. Uzun sorgulamalar sırasında Crowe, polis tarafından evin tüm kapılarının kilitli olduğu, yatak odasında kanının bulunduğu ve yalan makinesi testinde başarısız olduğu söylenerek yanıltıldı. Sorgulayıcılar sahte delilleri sunduktan sonra, Michael bölünmüş bir kişiliğe sahip olduğuna inanmış ve ardından “Nasıl yaptığımdan emin değilim, tek bildiğim benim yaptığımdır” diyerek itirafta bulunmuştur (Kassin, 1996). 1996’da Kassin ve Kiechel, itirafla ilgili bu hipotezi bir laboratuvar testinde test etti. Tepki sürelerini ölçen çalışmaya üniversite öğrencileri katıldı ve öğrencilerden belirli uyaranlara tepki vererek klavyedeki belirli tuşlara basmaları istendi. Öğrenciler, bazı uyaranlara karşı yanlış tuşa basmakla suçlandı ve bu suça ilişkin bir itiraf imzalamaları istendi. Tüm öğrenciler aslında masumdu suçlamayı reddetti. Duruşmanın bir başka oturumunda araştırmacılar, katılımcılara yönelik suçlamalarını yanlış kanıtlarla destekliyor. Sahte delil taktiğini kullandıktan sonra, itirafları imzalayan masum ve suçlu katılımcıların sayısı ikiye katlandı. Bu, kanıtların manipülasyonunun kendilerini suçlu gören öğrencilerin sayısını artırdığını gösterdi. Polisin sorgulama sırasında yanlış delil ve/veya yanlış bilgi sunması, kişilerin hafızasını, inançlarını ve davranışlarını değiştirmekte ve masum kişilerin yalan itirafta bulunmasına neden olmaktadır (Kassin, 2008).

İkinci sorunlu taktik ise minimizasyondur. Bu taktiksel süreçte, sorgulayıcıların sunduğu soru, suçu en aza indirmek için en zorlayıcı, sempatik ve ahlaki gerekçeyi sunar. Sorgulama sırasında, şüphelilere eylemlerin kazara işlendiği, şüphenin tahrik edildiği, haklarına saygı gösterildiği veya aksi halde şüphenin haklı olduğu ileri sürülür. Kassin ve McNall (1991), merkezi beş koşucu vakasının sorgusunun transkriptinin 3 farklı versiyonunu kullanarak, küçümseme ve açık müsamahanın sahte itiraf üzerindeki etkilerini değerlendirmiştir. Sonuç olarak, şüpheliler itirafta bulundular çünkü kendilerine net bir vaat olmasa bile, küçültme sürecinin şüphelileri itiraftan sonra hoşgörünün devam edeceğini düşünmelerine yol açabileceği düşünülüyor. Küçümseme taktiği, bir şüphelinin itirafın beklenen sonuçlarına ilişkin algısını değiştirerek itiraf etme kararını etkileyebilir. Bu teknik, bir suçla ilgili yanlış itiraf oranını artırırken, sorgulamanın tanısallığını azaltır (Kassin ve McNall, 1991).

Bu taktiklerin davranışlar üzerindeki etkileri, deneklerin bir meslektaşla eşleştirildiği ve bazı durumlarda yalnız çalışmaları ve diğerlerine katılmaları talimatının verildiği bir problem çözme çalışmasında da değerlendirildi. Suçlu bir durumda, meslektaşı deneyin kuralını ihlal ederek bireysel bir sorun için yardım almaya çalıştı. Masum durumda, meslektaş bu arzusunu yerine getirmedi. Daha sonra araştırmacı, tüm katılımcıları suçlayarak, en aza indirgeme taktiği kullanarak bazı suçlu ve masum katılımcılardan itiraf almaya çalışırken, bazı katılımcılara hoşgörü sözü vermiştir. Araştırmacılar bazı katılımcılara her iki taktiği de uygulamış, bazı katılımcıları ise itirafı imzalamaya teşvik edecek herhangi bir taktik kullanmamışlardır. Taktiğin olmadığı bu araştırmaya göre, küçültme ve açık müsamaha, suçlunun doğru itirafları kadar masumun yanlış itiraflarını da etkili bir şekilde artırmıştır (Russano, Meissner, Narchet ve Kassin, 2005). Her iki olayda da görüldüğü gibi, sorgulayıcının sorgulama sırasında sanığı suçlamayı kabul etmeye zorlamak için küçültme taktiği kullanması, şüphelinin suçun beklenen sonuçlarına ilişkin algısını değiştirerek yalan itirafı artırmıştır. Aynı zamanda suçlu katılımcıların kanıt algılarını ve suçluluk duygularını etkileyerek gerçek itirafların sayısı artmıştır (Russano, Meissner, Narchet ve Kassin, 2005; Kassin ve McNall 1991).

Son olarak tecrit sorgulama süreci, sorgulayıcının şüphelileri çevresinden uzaklaştırarak uyku, yemek ve diğer ihtiyaçlarından yoksun bırakması, fiziksel şiddet ve çeşitli işkencelerin uygulandığı bir odada gerçekleşen bir sorgulama sürecidir. Zimbardo (1967), bu izolasyon taktiğinin sorgulama sırasında kaygıyı artırdığını gözlemler. Aynı zamanda, sorgunun uzunluğuna göre zanlının kaçma arzusunun giderek arttığını da gözlemlemiştir. Sorgulama sürecinde uzun süren yorgunluk ve uykusuzluk, şüphelinin karar verme yeteneğini etkilemekte ve sorgulayıcıdan etkilenme olasılığını artırmaktadır (Blagrove, 1996; Harrison ve Horne, 2000). Gudjonsson’a (2003) göre, bazı insanlar diğer insanlara kıyasla mizaç olarak daha dövülebilirdir ve yanlış bir itirafta bulunma riski daha yüksektir. Sorgulama sırasında bu kişiler polis tarafından yanlış inanışlara itilebilir ve bu yanlış inançlarla polisle anlaşmaya varabilirler. 1989 Central Park koşucu davasına bakan beş New Yorklu genç, stresli durumlardan kaçmak ve cezalardan kaçmak için uzun sorgulama sürecinin ardından itirafta bulunduklarını söyledi. Kassin (2008), kaygılı, kuruntulu, depresif ve korkulu olmaya eğilimli bireylerin veya psikolojik olarak rahatsız ve zihinsel engelli bireylerin özellikle baskı altında itiraf etme eğiliminde olduklarını belirtmiştir. Gençlik özellikle önemli bir risk faktörüdür. Gelişimsel araştırmacılara göre gençleri savunmasız kılanın ne olduğunu bulmak için ergenler karar verme süreçlerinde “adli yetersizlik” sergilerler; bu dürtüsellik, anlık tatmin ve algılama kapasitesinde azalma ile karakterizedir. Psikolojik rahatsızlığı olan gençlerin adaleti, sorgu odasında “çifte tehlike” yaratıyor. Sorgulamada hem sorgu odasının atmosferi hem de sorgucuların psikolojik baskısı masumları o atmosferden kurtulmak için yalan itirafa itiyor; bu daha çok mizaç olarak daha yumuşak olanları ve çocukları etkiler (Owen-Kostelnik, Reppucci ve Meyer, 2006).

Özetle, yalan itiraf, suçu işlemeyen masum insanların suçu kabul etmesidir. Araştırmaya göre, polis sorgulama süreçleri ve uygulanan taktikler yalan itiraf nedeni olarak gösterilebilir. Teorileri destekleyen araştırmalarda gördüğümüz gibi, sorgulamalarda kullanılan yanlış deliller ve yanlış bilgiler, şüphelilerin kendi hafızalarına güvenmemelerine neden olabilir ve yanlış itiraflarda bulunma riskini artırabilir. Araştırmanın da gösterdiği gibi, sorgulayıcının suçu açık bir şekilde yumuşatması ve asgariye indirmesi, masum insanların suça ve sonuçlarına ilişkin algılarını değiştirerek yanlış bir itirafta bulunmalarına da neden olmaktadır. Son olarak, bu süreçte uygulanan izolasyon taktiği ve psikolojik baskı, masumların sorgu ortamından kaçmak için yalan yanlış itirafta bulunmalarına neden olabilir ve bu da kaygılarını artırır. Yalan itirafları en aza indirmek için entegrasyon süreci, yalan itirafa yol açabilecek koşulları azaltacak şekilde değiştirilmelidir ve sorgulayıcıların yalan itirafların meydana gelebileceği durumları tanımaları için eğitime ihtiyaçları olabilir.

Referans Listesi

Blagrove, M. (1996). Effects of length of sleep deprivation on interrogative suggestibility.
Journal of Experimental Psychology: Applied, 2(1), 48.

Gudjonsson, G. H., & MaCkeith, J. A. (1990). A proven case of false confession: Psychological
aspects of the coerced-compliant type. Medicine, Science and the Law, 30(4), 329-335.

Gudjonsson, G.H. (2003). The science of interrogations and confessions: A handbook. Chichester,
England: Wiley.

Harrison, Y., & Horne, J. A. (2000). The impact of sleep deprivation on decision making: a review.
Journal of experimental psychology: Applied, 6(3), 236.

Inbau, F.E., Reid, J.E., Buckley, J.P., & Jayne, B.C. (2001). Criminal interrogation and
confessions (4th ed.). Gaithersburg, MD: Aspen.

Kassin, S. M. (2008). False confessions causes, consequences, and implications for reform.
Current Directions in Psychological Science, 17(4), 249-253.

Kassin, S. M., & McNall, K. (1991). Police interrogations and confessions: Communicating promises
and threats by pragmatic implication. Law and Human Behavior, 15(3), 233.

Kassin, S.M., & Kiechel, K.L. (1996). The social psychology of false confessions: Compliance,
internalization, and confabulation. Psychological Science, 7, 125–128.

Kassin, S.M., & Wrightsman, L.S. (1985). Confession evidence. In S. Kassin & L. Wrightsman (Eds.),
The psychology of evidence and trial procedure (pp. 67–94). Beverly Hills, CA: Sage.

Köhnken, G., Milne, R., Memon, A., & Bull, R. (1999). The cognitive interview: A meta- analysis.
Psychology, Crime and Law, 5(1-2), 3-27.

Loftus, E. F., Miller, D. G., & Burns, H. J. (1978). Semantic integration of verbal information
into a visual memory. Journal of experimental psychology: Human learning and memory, 4(1), 19.

Ofshe, R. (1989). Coerced confessions: The logic of seemingly irrational action. Cultic Studies Journal, 6(1), 1-15.

Owen-Kostelnik, J., Reppucci, N.D., & Meyer, J.R. (2006). Testimony and interrogation of minors:
Assumptions about maturity and morality. American Psychologist, 61, 286–304.

Russano, M. B., Meissner, C. A., Narchet, F. M., & Kassin, S. M. (2005). Investigating true and
false confessions within a novel experimental paradigm. Psychological science, 16(6), 481-486.

Zimbardo, P. G. (1967). The psychology of police confessions. Psychology Today, 1(2), 17-
20.

Uzman Klinik Psikolog
Beyhan Perim Seçmen